traumaverwerking

De volgende informatie over hulpverlening bij traumaverwerking is gebaseerd op Richtlijnen van het Instituut voor Psychotrauma-IVP.

Ieder mens maakt in zijn leven nare, ingrijpende en soms zelfs zeer schokkende gebeurtenissen mee. Een ingrijpende gebeurtenis is een gebeurtenis die uitstijgt boven het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen en die vrijwel iedereen uit zijn/ haar evenwicht brengt. Soms heet een ingrijpende gebeurtenis ook wel een traumatische ervaring. Je kunt stellen dat je bij een traumatische ervaring hoofdpersoon of medespeler bent in een gebeurtenis, waarbij je zelf een psychische wond oploopt.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Voorbeelden van ingrijpende gebeurtenissen zijn:

Problematische jeugdervaringen
Langdurige ruzies en conflicten
Burn out
Overlijden van een dierbare
Scheiding
Slachtoffer zijn van pesterijen ( school/werkplek)
Slachtoffer of getuige zijn van mishandeling /een ernstig geweldsmisdrijf, (zien van) zinloos geweld
Beroepsgerelateerde, (o.a. politie, brandweer, ambulancepersoneel) gevaarlijke en/of schokkende omstandigheden of calamiteiten
Getuige of slachtoffer zijn van huiselijk geweld
(Gewapende)roofoverval
Slachtoffer of getuige zijn van een zedenmisdrijf: aanranding, verkrachting, pedofilie, incest
Ernstige/langdurige ziekte/ziekenhuisopname/operatie
Verkeersongevallen (met als gevolg chronische pijn)
Oorlogservaringen ( o.a. van uitgezonden militairen/veteranen)
Natuurrampen (aardbevingen, stormen, branden)
Trein, scheeps- vliegtuigongelukken/-rampen

Niet alleen de ernst van de situatie maar ook eerdere ervaringen bepalen de mate waarin de schok wordt ervaren. Het wordt beïnvloed door meegemaakte ervaringen of andere belastende omstandigheden, zoals iemands huidige privé-situatie (bijvoorbeeld een recent onverwerkt verlies van een dierbaar persoon), of bijvoorbeeld de (vermeende) schuld ten aanzien van de gebeurtenis.

EEN EERSTE REACTIE
Schokkende gebeurtenissen vinden bijna altijd plaats op onverwachte momenten. Je wordt meestal geconfronteerd met een chaotische situatie waarbij het overzicht ontbreekt. Er ontstaat een gevoel van machteloosheid omdat je de dingen niet meer in de hand hebt. Vaak volgt een slechte nacht, waarin je nauwelijks slaapt en de gebeurtenis constant door het hoofd speelt.

De reactie direct na een schokkende of ingrijpende gebeurtenis kan per individu zeer verschillend zijn, bijvoorbeeld iemand:

Reageert zeer beheerst en onaangedaan (emotieloos);
Gelooft het niet en kan het niet bevatten;
Is verward en huilt;
Is ontredderd en reageert in paniek;
Is verdoofd en gaat stil in een hoekje zitten;
Is boos en wordt agressief;
Doet zich stoer voor en maakt grappen.

Soms is er sprake van een zekere ontkenning van het ingrijpende karakter van de gebeurtenis. Deze ontkenning moet je zien als een manier om emoties te vermijden. Hierdoor krijg je de gelegenheid om niet overspoeld te raken door emoties, waardoor je de controle over jezelf kan behouden.

OVERIGE REACTIES
Op een schokkende en ingrijpende gebeurtenis kan een lichamelijke reactie volgen. Het hoeft niet altijd. Dat ligt aan de opgedane eigen ervaringen en is dus voor iedereen anders. Bij abnormale gebeurtenissen horen abnormale reacties. In feite is het normaal dat je (lichamelijke) klachten krijgt. De eerste schokreactie duurt meestal zo”n 24 uur, maar ook in de eerste dagen en weken na een ingrijpende gebeurtenis kan er sprake zijn van verwerkingsklachten. De verwerking is een proces waarin verschillende verschijnselen naar voren kunnen komen en in elkaar kunnen overgaan.

Eerst komt de emotionele (reflexmatige) reactie op een gebeurtenis Vervolgens ontstaan verschijnselen die te maken hebben met het emotioneel op afstand houden van de gebeurtenis. Het lijkt of er niets is gebeurd. Je kunt versuft reageren, er kan sprake zijn van geheugenverlies en verlies van concentratie. Je ontkent dat er iets is veranderd en wil niet te maken hebben met vergelijkbare gebeurtenissen. Dit heet de ontkenningsfase. Daarbij wordt je geconfronteerd met verschijnselen die te maken hebben met het zich weer opdringen van de gebeurtenis. Nu krijg je er weer (lichamelijk) last van. Dat kenmerkt zich door dromen en nachtmerries over de gebeurtenis, plotseling optredende flashbacks en het gevoel dat de gebeurtenis ieder moment weer kan optreden. Je kunt je moeilijk concentreren. Het is mogelijk dat je steeds terugkerende gedragingen vertoont die verband houden met de gebeurtenis. Men noemt dit wel de herbelevingsfase. Je krijgt te maken met een gevoel van verhoogde waakzaamheid als je geconfronteerd wordt met situaties die lijken op een eerdere schokkende gebeurtenis.

In het afwisselend ervaren van deze fases- de ontkennings- en herbelevingsfase- het van zich afhouden -vermijden/ontkennen -en zich weer opdringen van de gebeurtenis- herbeleven- vindt de verwerking plaats. Je wordt geconfronteerd met het gebeurde (verdriet en herkenning) en neemt er weer afstand van (dofheid en ontkenning.) Op deze manier wordt de gebeurtenis geïntegreerd in het bewustzijn van het dagelijks leven.

De volgende verschijnselen kunnen zich hierbij voordoen:

Verhoogde waakzaamheid, rusteloosheid, gespannenheid, prikkelbaarheid;
Duizelig, trillen;
Hoofdpijn, maag/ darmklachten, verlies van eetlust;
Inslaapproblemen, vermoeidheid, slapeloosheid, nachtmerries;
Slecht geheugen, concentratiestoornis, piekeren;
Nergens meer plezier in hebben, tegen de dag op zien;
Twijfelen aan jezelf en aan je beroep;
Schuldgevoelens en depressiviteit.

Deze verschijnselen wisselen elkaar dus meestal af: het ene moment heb je bijv. last van herbelevingen, verhoogde waakzaamheid; dan weer overheersen vermijding en gevoelens van emotionele verdoving en gevoelloosheid.
In het verdere proces zijn er minder opkomende gedachten aan de gebeurtenis en nemen ongecontroleerde uitbarstingen van emoties af. De stemming wordt stabiel en de betekenis van de gebeurtenis wordt meer geaccepteerd. Men noemt dit de doorwerkingsfase.
Uiteindelijk laat je de gebeurtenis los en kan je weer naar de toekomst kijken. Het normale leven krijgt zijn beloop. Men noemt dit de voltooiingfase.

WAT KUN JE DOEN ?

Verwerking
Het verwerken van een ingrijpende gebeurtenis gebeurt vooral door erover te praten met anderen. Door luisteren en vragen te stellen kan je worden geholpen de gebeurtenis, die vaak een verwarde indruk achterlaat, op een rij te zetten. Dan pas kan je de gebeurtenis goed overzien en je eigen rol beoordelen, zodat de gebeurtenis een plaats kan krijgen in het bestaan. Thuis over nare ervaringen kunnen praten is erg belangrijk. Ook een partner of ouder(s) moet(en) kunnen begrijpen wat je bezighoudt omdat begrip en steun van het thuisfront onmisbaar is bij de verwerking van spanning en ingrijpende gebeurtenissen. Daar komt bij: wat een partner of kind overkomt, is ook voor de ander soms zeer ingrijpend. Samen over deze ervaring praten is niet alleen voor de ander van belang, maar kan jou ook helpen bij de verwerking. Familie, vrienden zijn belangrijk bij de verwerking van een ingrijpende gebeurtenis. Het kan een belangrijke start betekenen voor een goede verwerking. Zoals eerder gezegd, is het verwerken van een ingrijpende gebeurtenis een proces. Wat moeten wij nu wel en wat beslist niet doen. De betrokkene zal gaan zoeken naar de mensen waarbij hij/ zij zich het veiligst voelt. Lotgenoten en naaste familieleden zijn goed in staat de eerste opvang te verzorgen. De stap naar ( professionele) hulpverlening kan altijd nog worden gezet. De beste hulpverlener is diegene die naar het slachtoffer luistert en het verhaal daadwerkelijk gelooft.

Kort na de gebeurtenis
Thuis komt vaak de behoefte om over de gebeurtenis te praten. Meestal met een partner,ouders, vrienden, familie en/of collega’s. Ga op een rustige plek zitten waar je niet zo gemakkelijk kunt worden gestoord. Het is belangrijk dat de gesprekspartner de tijd neemt en goed luistert.

Wat te doen als gesprekspartner van een slachtoffer:
Laat het slachtoffer zijn/ haar verhaal doen. Praat zelf in het begin niet te veel.
Door af en toe in je eigen woorden samen te vatten wat de ander vertelt, laat je merken dat je begrijpt wat er bedoeld wordt. Probeer niet het gesprek naar je toe te trekken door over eigen ervaringen te vertellen. Algemeenheden kan je beter vermijden. Uitspraken als:

iedereen maakt wel eens zoiets mee,
zulke dingen gebeuren nu eenmaal,
dat is het risico van het vak of
het had nog erger kunnen zijn

helpen op dat moment niet echt. Het slachtoffer zit zo vol met emoties van wat die heeft hebt meegemaakt, dat het zich verplaatsen in zaken die andere mensen zijn overkomen onmogelijk is. Geef zo weinig mogelijk adviezen en raad, dat komt later wel. Het gaat om het verhaal kwijt kunnen. De toekomst ligt op zo.n moment ver weg. Vertel niet hoe iemand zich moet voelen, bijvoorbeeld “je zult wel radeloos zijn”. Veroordeel de gevoelens, zoals agressie, angst, schuld en machteloosheid, niet. Steun de mensen door te zeggen dat je er zult zijn als dat nodig is.

In de ontkenningsfase
Na de eerste fase van veel praten volgt vaak de tweede fase waarin je juist weinig behoefte hebt om over de gebeurtenis te praten. Je probeert gedachten aan de gebeurtenis te vermijden en over het algemeen is er wat minder interesse in dingen je normaal gesprokken wel interesseren. Er komt een schijnbare aanpassing. De ontkenning van de emotionele gebeurtenis geeft de indruk dat het wel weer goed gaat. De reactie in de zin van: laat mij maar lekker doorgaan met mijn werk en het gaat goed met mij. Een ander kan jou dan het beste even met rust laten.

In de herbelevingsfase
In deze fase van het schokverwerkingsproces kan je zeer onrustig worden. Je kunt te maken krijgen met lichamelijke klachten, zoals dromen en nachtmerries over de gebeurtenis, plotseling optredende flashbacks en het gevoel dat de gebeurtenis ieder moment weer kan optreden. Beelden en geluid keren versterkt terug. Je stelt bij jezelf de verwerkingsvragen zoals: Wat is er gebeurd, waarom is dat gebeurd, waarom deed ik zo en wat doe ik bij een volgende keer? Familie en partners kunnen proberen je te helpen bij het vinden van de antwoorden op deze vragen. Een antwoord geeft duidelijkheid, zodat je de gebeurtenis op een rijtje kan zetten. Deze herbeleving baart veel mensen zorgen, omdat ze dachten de gebeurtenis al van zich af te hebben gezet. Je hoeft niet te denken dat je plotseling gek bent geworden, want deze klachten horen duidelijk bij een gezond verwerkingsproces. Het is van belang weer veel over de gebeurtenis te praten. Meestal gaat dit vanzelf. Het kan echter voorkomen dat je probeert de gebeurtenis te verdringen ondanks het feit dat je bovenstaande reacties herkent. In dat geval kun je beter proberen om de gebeurtenis weer ter sprake te brengen. Doe dit op een geschikt moment, waarop jullie beiden de tijd hebben om rustig en ongestoord over de gebeurtenis te praten.

In de doorwerkings- en voltooiingsfase
In deze fase zal je merken dat je langzaam weer gaat reageren zoals je voor de schokkende en ingrijpende gebeurtenis deed. Slapen gaat weer goed, de emoties worden stabieler en de interesse in allerlei zaken komt terug. De schokkende en ingrijpende gebeurtenis zal vervagen. De herinnering aan de gebeurtenis zal nooit echt verdwijnen. Op een dag zal je merken dat je al een geruime tijd niet meer aan de ingrijpende gebeurtenis hebt gedacht. Dit betekent dat je grotendeels door de verwerking heen bent.